Najstarszy dokument potwierdzający pierwotne uposażenie Klasztoru Benedektynów w Mogilnie w XI w.
Treść: Mieszko, książę Polaków, na prośbę Mengoza opata i konwentu kościoła św. Jan Ewangelisty w Mogilnie, transumuje i zatwierdza dokument Bolesława, króla polskiego z 11 IV 1065, który nadaje temuż konwentowi dziesięcinę z 19 grodów na całym Mazowszu, dochody z 5 grodów w Sieradzkim, siedem wsi z wszelką wolnością i prawami, trzy kościoły, dziewiąty targ w Chełmnie oraz dwadzieścia trzy wsie. Zatwierdza nadania rycerzy, zamienia wsie z opatem Mengozem, wylicza imiennie przypisańców, nadanych przez siebie temuż kościołowi i przyznaje mu prawo do karania za mężobójstwo, popełnione we wsiach tegoż kościoła.
Treść po łacinie:
In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti amen. Nos Mesco Dei gracia dux Polonorum, universis catholice fidei zelatoribus tam presentibus quam futuris presentem paginam inspecturis, salutem in Domino Ihesu Christo. Quotmodo ab humana facilius labuntur memoria que nec scripto nec voce testium perhenantur ideo neccesse est, ut res digne memorie et legitime acta in scripto redigantur, quo canescens seu labescens antiqutas valeat successu temporis ad memoriam revocari. Et licet omnibus Christi fidelibus prodesse teneamur, precipue tamen pium, salubre et honestum est, claustra et domos religiosas consttituere et detensare, nec nom cum summa devocionis diligencia promovere.
Notum itaque volumus esse universis Christi fidelibus tam presentibus quam futris , quod nos ducti vera pietate, iusticia et caritate, ad preces et monita domini Mengosii abbatis totiusque Conventus ecclesie sancti Johannis Ewangeliste in Mogilna, requistis et inspectis privilegiss eiusdem ecclesie Mogilnensis in tempore iam dicti abbatis Mengosii, inveniumus a predecessoribus nostris et eciam quibusdam militibus subscriptas donaciones seu collaciones, sepedicte ecclesie sancti Johannis devotas salubriter et collatas, talibus guoque scriptis memorie commendatas:
In nomine sancte et individue Trinitatis amen. Animadvertat hoc testimoniu veritas omnis ecclesia religionis, quod ego Boleslaus exemla fidelium segutus, quatenus cum defecero recipi merear in thabernaculis instorum, contuli de omuibus ad me pertinentibus ecclesie Mogilnensi sancti Iohannis Ewangeliste transtus omnes per Vyslam de Camen usque ad mare, transitus Navchre in Wyzna et in Macow, et per totam Mazowiam nonum forum, nonum denarium, nonum percam, nonum poledrum, nonum piscem sum largitus, quis ulterius irritum faciat auctoritate omnipotentis Dei sit prohibitus. Et hec sunt nomina castorum: Graudeczeh, Zacrozin, Syrozch cum medio theleco per fluvium Bug: Ripin, Scechin, Seprch, Nowum Radecz, Oszelzch, Zyremdzco, Cechonow, Stolpsco, Grebezco, Nasylsco, Wyszegród, Ploczch, Dobrzin, Wlodislaw, Przypusth, Plonzch; in Lonzin decem marcas, in Sbuczimir septem marcas, in Sarnow duas marcas et dimidiam, in Rospir septem supradicte ecclesie sanci Johannis Ewangeliste in Mogilna: Czirwyenzeb, Crzechnow, Bolino, Welerych, Tossowo (2 liitt. delet)romnow, Golumbino, ecclesiam sancti Llaurencii in Ploczch. Item in Byelsco ecclesiam sancti Iohannis Babtiste cum ipsa villa prenotata, foro, tabernis, targowe, et cum omni libertate. Ecclesiam sancti Iohanis in Wladislaw. In Culmine nonum forum cum thabernario, Clestitarw, Czechre, Dalachowo, Opathowo, Wonczino, Ffaleczino, Maczewo, Llubessowo cum medio lacu, Radzencze cum tluvio ex utraque rippa. Czarnothil per medium, Olsze, Bystrzicza, Żabno, Chelpsco, Sedno, Wyeczanowao, Sceglino, Domanino, Subino, Bogdanowo, Sczibersco, Czycharowo; ecclesiam sancti Jacobi in Mogilna quam fundavit Sbyluth miles, addens eidem ecclesie hereditatem Bogussino cum consensu amicorum suorum. Item aliam ecclesiam in honore sancti Clementis miles magnus Dobrogostius, addens eidem ecclesie hereditatem Padnyewo cum consensu amicorum suorum, edificavit. Item Paulus et Zemwa fratres dederunt duas villas, Llizecz et Rypin. Item Odolan dedit Socolowo. Item Andreas Gocunowo. Item ego Boleslaus addiciens predictis notum esse volo concambium villarum quod feci cum Mogilnensi abbate Mengosio: villam enim Raniglow ab ipso accepi et homini meo Nanzlav petenti contuli; pro qua villam Krzithe cum medio lacu et fluvio per medium, eidem abbati et ecclesie Mogilnensi tradidi. Sed quia hec recompensacio sufficiens esse non videbatur, sortem Curani cum codem Curano et filiis suis addidi et in nomine virtutis Ihesu Christi confirmavi. Item hec sunt nomina servorum aseripticiorum quos eidem contuli ecclesie cum omni iure: Wigan cum tota consanquinitate sua, Radecz, Sulentha cum cognacione sua, Zavisch, Radith cum cognacione sua, Wolis, Zabor, Radeg, Zandan, Doman, Damamir, Syla, Nesul, Sulim cum fratre suo, Neszda cum cognacione sua, Malsa cum fratribus, Godes cum fratre suo, Calik, Sulimir, Milon, Wesan cum filiis, Poznomir, Czychon, Belen, Sulen cum fratre suo, Cyrneg, Sciza, Zelistrig, Targossa, Gromiss, Zdema cum fratre suo Pozar, Golandin, Gudes, Gonen, Riben cum fratre, Unimir, Zabos, Radosth, Zemir, Zyra, Vitosch cum fratre suo, Rucanca, Stepan, Sulimir, Wyscan, Domasul cum fratribus suis, Nedamir cum filiis suis, Sdan cum filiis, Przibislav cum filiis suis, Bogdan, Michal, Stanecz cum fratre suo, Rados. Item homicidia tam inter duos ascripticios quam inter duos libros, vel ex una parte liberi ex alia parte ascripticii villarum supradicte domus, per totum eidem ecclesie cedant. Ne ergo hec nostra liberalis salubris donacio ad honorem omnipotentis Dei et sancti Johannis Ewangeliste ex intimo affectu collata aliqua temeritate infringatur, sed ut a me et a meis posteris inviolabiliter observetur, presentem litteram precepi mei sigilli munimine et subscripcione testium confirmari, Actum et datum anno Incarnacionis dominice millesimo sexagesimo quinto, tercio Idus Aprilis in Ploczk, presentibus: venerabili patre Allexandro Plcensis ecclesie episcopo, principe milicie Weszborio, Iohanne cancellario, procuratore Troyano; Wysna, Iohanne canonico Plocensis ecclesie, Valtero eiusdem ecclesie canonico et aliis quam pluribus fide dignis et honestis. Nos igitur Mesco Dei gracia dux Polonorum, munera salubria et donaciones pias a nostris progenitoribus et anteccessribus deodicas omni diligencia pocius augeri quam minui vel minutari cupientes, premissis et prenominatis reverenti et benignissimo animo annuentes ad laudem omnipotentis Dei et honorem sancti Johanis Ewangeliste, ut hec donaciones ac collaciones ab omnibus successoribus inviolabiliter et sub anethematis vinculo observentur, presens instrumentum nostri sigilli munimine duximus robarandum. Actum et datum anno Domini millesimo centesimo (sic), tercio Nonas Septembris in Crusvica, presentibus: domino Petro preposito Mazowiensi: Vernero, Bozo sacerdotibus, Degnone comite, Sbiluto comite et multis aliis tam clericis quam laicis fide dignis et honestis.
Komentarz:
Daty zapisane w dyplomie, w tym w dokumencie transumowanym, czyli tym, którego treść została włączona i potwierdzona, stawiają go w rzędzie najstarszych polskich źródeł histo-rycznych, niezwykle rzadko zachowanych w archiwach. Stąd też dokument od połowy XIXw. jest przedmiotem ożywionych badań historyków, którzy wykorzystują jego treść nie tylko do badań nad dziejami samego klasztoru w Mogilnie, a także w szerszym kontekście do badań prawa i dziejów wczesnośredniowiecznego państwa polskiego. Szczególnym przedmiotem badań był sam dokument, a przede wszystkim data i okoliczności sporządzenia jego. Spierano się przede wszystkim, czy jest to oryginał, czy falsyfikat, a więc czy faktycznie został wystawiony w kancelarii Mieszka Starego i włączono do niego oryginalny tekst dokumentu Bolesława Śmiałego z 1065 r., czy też jest efektem częstego w średniowieczu fałszowania dokumentów w celu uzyskania przywilejów potwierdzających prawa do posiadanych dóbr. Porównywano dane zapisane w dokumencie z innymi znanymi zapisami z okresu wczesnośredniowiecznego państwa polskiego, a przede wszystkim osoby w nim występujące. Ostatecznie przeważył pogląd, iż dokument jest falsyfikatem sporządzonym w klasztorze przed 1282 r. w celu uzyskania od Przemysława II przywileju potwierdzającego posiadane dobra. Fakt ten nie pomniejsza w istotny sposób wartości dokumentu jako źródła historycznego. Przyjmuje się bowiem, iż jego treść, jak też treść pierwotnego dokumentu Bolesława Śmiałego z 1065 r., została oparta o wcześniejsze zapiski istniejące w klasztorze, a dziś już niezachowane. Założenie klasztoru w Mogilnie w XI w. potwierdzają także wykopaliska archeologiczne na jego terenie.
Miejsce: Kruszwica
Daty: 5 IX 1103 (falsyfikat- koniec XIII w.)
Publikacja źródła: Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, T. 1, Poznań 87, s. 3- 5; 46-47.
Opis zewnętrzny: oryginał (falsyfikat), jęz. łaciński, pergamin, 430 x 327 (+27) mm, bez pie-częci, 1 karta
Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Klasztor Benedyktynów w Mogilnie, sygn. 1a
Autor komentarza: Stanisław Błażejewski