1
00:00:03,730 --> 00:00:05,920
Gizakia animalia politikoa da.
2
00:00:06,340 --> 00:00:12,000
Esaldi ezagun horrek 2.400 urte ditu,
eta Aristoteles filosofoari zor diogu.
3
00:00:12,250 --> 00:00:15,113
Gizarteak sortu,
antolatu eta hirietan
4
00:00:15,137 --> 00:00:18,220
bizitzeko dugun gaitasunari
egiten dio erreferentzia.
5
00:00:18,730 --> 00:00:24,195
Izan ere, gizakiok polisa edo komunitatea
behar dugu osotasunean garatzeko,
6
00:00:24,380 --> 00:00:26,130
baita zoriontsu izateko ere.
7
00:00:26,830 --> 00:00:29,861
Dozenaka alor jorratu
zituen Aristotelesek:
8
00:00:29,885 --> 00:00:35,630
fisika, biologia, botanika, psikologia,
matematika edo artea, besteak beste.
9
00:00:36,240 --> 00:00:40,245
Gezurra badirudi ere, haren
egunak 24 ordukoak ziren,
10
00:00:40,270 --> 00:00:41,360
gureak bezalaxe.
11
00:00:42,370 --> 00:00:46,680
K.a. 384. urtean
jaio zen Aristoteles,
12
00:00:46,810 --> 00:00:48,570
Mazedoniako Estagira hirian.
13
00:00:48,970 --> 00:00:53,220
17 urte zituela, Atenasera joan
zen, Platonen Akademian ikastera.
14
00:00:53,690 --> 00:00:57,880
Ikasle bikain gisa nabarmendu
zen bertan, irakasle izatera iritsi zen.
15
00:00:58,390 --> 00:01:01,330
Platonen gogoetek eragin
handia izan zuten harengan,
16
00:01:01,510 --> 00:01:05,050
baina zalantzan jarri zituen
platonismoaren hainbat doktrina.
17
00:01:05,340 --> 00:01:09,930
Beharbada, horregatik erabaki zuen
Akademia utzi eta bide propioa egitea.
18
00:01:10,770 --> 00:01:12,785
Mazedoniako Erregeak eskatuta,
19
00:01:12,809 --> 00:01:16,210
haren seme Alexandroren
heziketaz arduratu zen, bi urtez.
20
00:01:16,430 --> 00:01:20,463
Gerora Alexandro Handia Konkistatzailea
izango zen hura, hain zuzen.
21
00:01:21,400 --> 00:01:24,367
Atenasera itzuli zen,
hainbat urte beranduago,
22
00:01:24,391 --> 00:01:27,000
eta Lizeo izeneko
eskola sortu zuen han.
23
00:01:27,680 --> 00:01:29,440
Alexandro Handia hil zenean,
24
00:01:29,680 --> 00:01:32,410
haren aldekoa zen gobernua
desegin zen Atenasen.
25
00:01:32,970 --> 00:01:36,020
Mazedoniarren aurkako
gorrotoa zabaldu zen bertan;
26
00:01:36,220 --> 00:01:40,510
eta Aristotelesek, badaezpada,
Eubea uhartera egin zuen ihes.
27
00:01:40,750 --> 00:01:43,510
Bertan hil zen, 62 urte zituela.
28
00:01:44,460 --> 00:01:48,180
Aristotelesek 200 lan baino
gehiago idatzi zituela uste da,
29
00:01:48,340 --> 00:01:51,180
baina hogeita hamar
soilik iritsi dira guganaino.
30
00:01:51,680 --> 00:01:55,630
Hauek dira testu horietan lantzen
dituen ideia nabarmenetako batzuk:
31
00:01:56,150 --> 00:01:58,120
Forma da gauzen esentzia
32
00:01:58,690 --> 00:02:02,420
Platonen arabera, ideiak
dira unibertsalak eta errealak,
33
00:02:02,720 --> 00:02:06,360
haiek dira benetako substantzia
edo aldaezin mantentzen dena.
34
00:02:06,740 --> 00:02:11,740
Aristotelesek, aldiz, objektu partikularrak
benetako substantziatzat jotzen ditu,
35
00:02:12,170 --> 00:02:16,660
eta errealitatean banaezinak diren
bi elementuk osatzen dituztela dio:
36
00:02:16,780 --> 00:02:18,380
materiak eta formak.
37
00:02:18,950 --> 00:02:22,700
Hilemorfismoa esaten zaio
errealitatea ulertzeko teoria horri,
38
00:02:22,950 --> 00:02:25,290
eta Platonen Ideien
Mundua baztertzen du.
39
00:02:26,250 --> 00:02:28,858
Aristotelesen arabera
zientzia egitea
40
00:02:28,882 --> 00:02:32,420
materiaz eta formaz
osatutako objektu partikularrek
41
00:02:32,470 --> 00:02:35,440
komunean duten esentzia
aurkitzea eta azaltzea da.
42
00:02:36,050 --> 00:02:37,750
Edonola ere, haren esanetan,
43
00:02:38,020 --> 00:02:41,160
esentzia hori errealitate
partikular horren forma da.
44
00:02:41,900 --> 00:02:44,070
Aristotelesek, Platonek bezala,
45
00:02:44,210 --> 00:02:50,090
zientzia unibertsala, finkoa eta aldaezina
den zerbaiten inguruan egin behar dela dio,
46
00:02:50,550 --> 00:02:51,600
baina Platonek
47
00:02:51,750 --> 00:02:54,950
Ideiak hartzen zituen
zientziaren lehengai gisa,
48
00:02:55,060 --> 00:02:57,200
eta Aristotelesek aldiz, formak.
49
00:02:57,480 --> 00:03:00,330
Baina nola irits gaitezke
esentzia hori ezagutzera?
50
00:03:00,900 --> 00:03:02,910
Indukzio bidez, besteak beste.
51
00:03:03,110 --> 00:03:06,970
Zentzumenen bitartez objektu
partikularrak aztertu daitezke,
52
00:03:07,260 --> 00:03:09,940
eta arrazoimenaren
bidez ebatzi haien forma.
53
00:03:10,370 --> 00:03:14,650
Adibidez, gizaki ugari existitzen
da, bakoitza bere ezaugarriekin,
54
00:03:14,800 --> 00:03:18,670
baina guztiek esentzia edo
forma komun bat partekatzen dute,
55
00:03:18,800 --> 00:03:20,240
Aristotelesen arabera:
56
00:03:20,480 --> 00:03:22,500
animalia razionalak izatea.
57
00:03:23,690 --> 00:03:25,110
Lau kausen teoria
58
00:03:25,620 --> 00:03:27,370
Aristotelesen ikuspuntutik,
59
00:03:27,580 --> 00:03:31,110
gauzak arrazoi edo kausa
jakin batzuengatik dira diren hori.
60
00:03:31,500 --> 00:03:34,370
Eta kausa horiek argitzea
da zientziaren egitekoa.
61
00:03:34,880 --> 00:03:37,680
Gauzen kausa horiek
lau motatan banatzen ditu.
62
00:03:38,530 --> 00:03:39,690
Kausa materiala.
63
00:03:40,100 --> 00:03:42,870
Gauza bakoitza materia
jakin batez osatzen da.
64
00:03:43,430 --> 00:03:46,320
Gizakiak adibidez
gorputz organiko bat du,
65
00:03:46,450 --> 00:03:50,700
besteak beste karbonoak, hidrogenoak
eta oxigenoak osatzen dutena.
66
00:03:51,600 --> 00:03:52,709
Kausa formala.
67
00:03:53,010 --> 00:03:57,350
Gauza bakoitzari forma edo esentzia
jakin batek ematen dio bere izaera.
68
00:03:57,850 --> 00:04:00,050
Gizakia eta gainerako animaliak
69
00:04:00,140 --> 00:04:02,220
materia bertsuaz daude osatuta,
70
00:04:02,490 --> 00:04:04,940
baina formak bereizten
ditu haiengandik.
71
00:04:05,200 --> 00:04:06,560
Gizakiaren kasuan,
72
00:04:06,770 --> 00:04:09,048
arrazoitzeko gaitasuna
duen arima da
73
00:04:09,072 --> 00:04:11,970
bereizgarri nagusia
edo gizaki egiten duena.
74
00:04:13,110 --> 00:04:14,260
Kausa eraginkorra.
75
00:04:14,830 --> 00:04:17,560
Gauza bat beste gauza
batzuek sortzen dute.
76
00:04:17,780 --> 00:04:20,040
Gizaki jakin baten
kasuan, adibidez,
77
00:04:20,170 --> 00:04:22,350
haren gurasoak dira
kausa eraginkorra.
78
00:04:23,000 --> 00:04:24,473
Kausa finala.
79
00:04:24,710 --> 00:04:26,820
Gauza bakoitzaren
helburu nagusia da.
80
00:04:27,350 --> 00:04:28,850
Aristotelesen ustez,
81
00:04:28,900 --> 00:04:30,540
gauza guztiek dute bat.
82
00:04:30,990 --> 00:04:33,000
Begiarena ongi ikustea da,
83
00:04:33,160 --> 00:04:35,800
eta jatearena, aldiz,
gorputza elikatzea.
84
00:04:36,540 --> 00:04:37,870
Gizakiak berdin:
85
00:04:38,070 --> 00:04:41,530
elikatzea edo bizirautea dira
haren helburuetako batzuk.
86
00:04:41,850 --> 00:04:45,020
Baina beste guztien
gainetik, bat du kausa finala:
87
00:04:45,260 --> 00:04:47,009
zoriontasuna.
88
00:04:49,590 --> 00:04:53,286
Aristotelesen ustetan,
politikaren eta etikaren helburua
89
00:04:53,320 --> 00:04:55,840
giza bizimodua
bikaintasunera eramatea da:
90
00:04:56,250 --> 00:04:57,300
zoriontasunera.
91
00:04:57,700 --> 00:04:59,840
Baina zertan datza zoriontasuna?
92
00:05:00,390 --> 00:05:04,190
Ez du uste banako bakoitzak uste
duenaren arabera zehaztu daitekeenik;
93
00:05:04,450 --> 00:05:08,000
giza natura ikertu behar da hori
zertan datzan argitu ahal izateko.
94
00:05:08,660 --> 00:05:09,920
Aristotelesentzat
95
00:05:09,970 --> 00:05:11,990
zoriontasuna ez da subjektiboa,
96
00:05:12,190 --> 00:05:13,490
objektiboa baizik.
97
00:05:14,250 --> 00:05:16,636
Horretarako, gizakiaren kasuan,
98
00:05:16,660 --> 00:05:19,030
hiru ongi edo helburu
mota aipatzen ditu.
99
00:05:19,530 --> 00:05:21,300
1- Kanpo ongiak.
100
00:05:21,650 --> 00:05:23,552
Askotariko baliabideak dira:
101
00:05:23,760 --> 00:05:25,320
elikagaiak, dirua,
102
00:05:25,345 --> 00:05:27,865
ondasun materialak
eta lagunak, adibidez.
103
00:05:28,210 --> 00:05:33,153
Aristotelesek uste du baliabide horiek
ezin direla zoriontasunaren gakoa izan,
104
00:05:33,177 --> 00:05:35,990
zoriontasuna batez
ere ekintzan datzalako
105
00:05:36,220 --> 00:05:38,820
eta haiek ez direlako
ekintza edo jarduera bat.
106
00:05:38,960 --> 00:05:43,490
Kanpo ongiak onak dira soilik gizakiak
haiekin egiten duenaren arabera.
107
00:05:44,520 --> 00:05:46,460
2- Gorputzaren ongiak.
108
00:05:46,620 --> 00:05:48,180
Osasuna da nagusiena.
109
00:05:48,570 --> 00:05:53,739
Gizakiok osasuna estimatzen dugu, baina
osasuntsu izatearekin ez zaigu nahikoa,
110
00:05:53,763 --> 00:05:56,460
bestelako helburu
gorenagoak bilatzen ditugu.
111
00:05:56,890 --> 00:06:00,366
Horregatik, gorputzaren
ongiak, beharrezkoak izanik ere,
112
00:06:00,390 --> 00:06:02,620
ez dira zoriontasunaren gakoa.
113
00:06:03,710 --> 00:06:06,620
3- Arimaren ongiak
edo bertuteak.
114
00:06:07,050 --> 00:06:10,600
Guk geuk egiten ditugun
jarduerekin lotutakoak dira:
115
00:06:10,870 --> 00:06:12,630
gure ekimenez egindakoak.
116
00:06:13,040 --> 00:06:16,730
Modu bertutetsuan jardutea
da ongi horiek lortzeko gakoa.
117
00:06:17,104 --> 00:06:18,085
Alegia,
118
00:06:18,110 --> 00:06:21,080
bikaintasunez aritzea
ahalik eta jardun gehienetan,
119
00:06:21,600 --> 00:06:24,352
Eta, horretarako, gure
arimak arrazoimenaren
120
00:06:24,376 --> 00:06:26,600
eta pentsamenduaren
arabera jokatu behar du.
121
00:06:27,510 --> 00:06:28,850
Arimaren bertuteak.
122
00:06:29,260 --> 00:06:30,148
Hori bai,
123
00:06:30,220 --> 00:06:33,270
razional hitza bi zentzutan
ulertzen du filosofoak,
124
00:06:33,370 --> 00:06:36,950
eta osagarriak diren bi bertute
mota aitortzen dizkio arimari.
125
00:06:37,390 --> 00:06:41,400
Batetik, bertute dianoetikoak
edo intelektualak leudeke.
126
00:06:41,503 --> 00:06:45,453
Gure arima arrazoiaren arabera
ari da ongi pentsatzen dugunean.
127
00:06:45,620 --> 00:06:49,560
Adibidez, matematika edo fisika
ondo egitean, pentsatzen ari gara.
128
00:06:49,710 --> 00:06:54,380
Baina baita erabaki politiko egokiak
hartzean edo artea sortzean ere.
129
00:06:55,190 --> 00:06:59,110
Bestetik, bertute etikoak edo
izaeraren bertuteak daude.
130
00:06:59,570 --> 00:07:03,855
Arima arrazoiaren arabera ari da
izatez irrazionalak diren jarduerak
131
00:07:03,879 --> 00:07:06,000
pentsamenduarekin
bat datozenean.
132
00:07:06,700 --> 00:07:08,580
Adibidearekin
ulertzen da ondoen:
133
00:07:09,040 --> 00:07:11,490
gehiegi jatea ez
litzateke razionala,
134
00:07:11,820 --> 00:07:13,510
baina ezta gutxiegi jatea ere.
135
00:07:14,010 --> 00:07:16,700
Bertute etikoen
funtsa erdibidea da.
136
00:07:17,030 --> 00:07:22,500
Ekintza bertutetsuak gehiegizkoak diren
bi mutur biziotsuren artean kokatzen dira.
137
00:07:23,766 --> 00:07:26,396
Ideia hauek icebergaren
punta besterik ez dira.
138
00:07:26,800 --> 00:07:28,530
Baina gizakiaren historian,
139
00:07:28,630 --> 00:07:30,330
pisu handia izan dute denek.
140
00:07:30,770 --> 00:07:33,881
Errealitatea aztertzeko
moduaz gogoetatu zituenak
141
00:07:33,905 --> 00:07:37,630
pentsamendu zientifikoaren
oinarria izan dira, ehunka urtez.
142
00:07:37,860 --> 00:07:41,837
Bai, gutxienez, aro modernoan
Newtonek, Galileok eta abarrek
143
00:07:41,861 --> 00:07:44,250
iraultza zientifikoa
eragin zuten arte.
144
00:07:46,280 --> 00:07:49,500
Aldiz, bizitzeko modu
egokiez idatzi zituenak
145
00:07:49,720 --> 00:07:52,030
eztabaidagai
mamitsua dira, gaur ere.
146
00:07:52,564 --> 00:07:54,323
Bada printzipio objektiborik
147
00:07:54,374 --> 00:07:57,900
gizakion jokabideak onak
edo txarrak diren erabakitzeko?
148
00:07:58,400 --> 00:08:02,590
Aristoteles ahalegindu zen arren,
ez dugu erantzun biribilik oraindik.
