VII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, czerwiec 2005

Położony w górzystej kotlinie Beskidu Wyspowego zespół opactwa cysterskiego w Szczyrzycu jest jednym z najstarszych klasztorów w Polsce. Jego fundacji dokonał w 1234 r. wojewoda krakowski Teodor z Gryfitów, przekazując na rzecz zakonu swoje dobra w Ludźmierzu, Szczyrzycu i Mogilanach. Sprowadzonych z Jędrzejowa zakonników osadzono w Ludźmierzu, jednak wkrótce część z nich przeniosła się do Szczyrzyca, który miał łagodniejszy klimat. Wzniesiono tutaj kościół, klasztor i zabudowania gospodarcze. Po najazdach i pożarach, jakie nawiedziły opactwo w XVII stuleciu, znajdowało się ono w bardzo złym stanie. Kiedy w 1620 r. opatem został Stanisław Drohojowski, podjął się budowy nowego klasztoru oraz przebudowy kościoła. Prace te kontynuowali kolejni opaci. Kościół ukończono w 1642 r., a klasztor dwa lata później. W czasie zaborów majątek cystersów skonfiskowano, lecz klasztor przetrwał, choć zdegradowany do rangi przeoratu. Godność opactwa przywrócił klasztorowi w 1918 r. papież Benedykt XV, a opaci odkupili część utraconych dóbr. Po II wojnie światowej cystersom znów odebrano majątek, jednak w ostatnich latach odzyskali oni ziemię i budynki gospodarcze. Klasztory cysterskie budowano według określonych zasad, w miejscach oddalonych od ludzkich siedzib, a sposób życia mnichów opierał się na regule „Ora et labora”, czyli „módl się i pracuj”. Szczyrzycki kościół pw. NMP Wniebowziętej i św. Stanisława wzniesiono na planie krzyża łacińskiego, z prezbiterium i nawą równej długości. W świątyni znajduje się cudowny wizerunek Matki Boskiej Szczyrzyckiej, namalowany przez nieznanego z imienia artystę w XVI w., a koronowany w 1983 r. Po południowej stronie kościoła mieszczą się zabudowania klasztorne zgrupowane wokół kwadratowego wirydarza. Obok klasztoru znajduje się klasztorne muzeum, mieszczące się od 1984 r. w zabytkowym spichlerzu, który wcześniej służył jako rezydencja opata. Muzeum powstało w 1954 r., kiedy ówczesny opat, dr Stanisław Kiełtyka, zorganizował je ze zbiorów klasztoru, wzbogacając z czasem o kolejne okazy. Ciekawostką pośród klasztornych skarbów jest mapa świata wydrukowana w 1905 r. według XIII-wiecznego pierwowzoru. Zbiory obejmują sztukę sakralną, militaria, bogaty księgozbiór, eksponaty etnograficzne oraz dokumenty, wśród których znajdują się XIII-wieczne akty darowizny i nadania ziemi cystersom.

---

Cistercian Church and Abbey in Szczyrzyc

Located in a valley of the Beskid Wyspowy mountain range, the Cistercian compound in Szczyrzyc is one of the oldest monasteries in the whole of Poland. It was chartered in 1234 by the Kraków Voivode Teodor of the Gryfita ‘clan’, who endowed the Cistercian order with his lands in Ludźmierz, Szczyrzyc and Mogilany. The monks, brought over from Jędrzejów, first settled in Ludźmierz, but soon some of them moved to Szczyrzyc, which had the advantage of having a milder climate. Soon a church was built, along with the abbey and its ancillary buildings. The buildings fell into disrepair after the raids and fires of the 17th century. When Stanisław Drohojowski became abbot in 1620, he undertook the construction of a new abbey and the remodelling of the church. The work was continued by his successors. The church was completed in 1642, and the abbey two years later. During the Partitions of Poland, Cistercian property was confiscated, but the abbey – degraded to a priory – had survived. It was reinstated to abbey status in 1918 by Pope Benedict XV, and the abbots bought back some of the lands they had lost. After the second world war, Cistercian friars were again deprived of their property, but in recent years they have repossessed some land and farm buildings. Cistercian monasteries were built to strict rules, away from human dwellings, and the lifestyle of the monks inhabiting them follows the ora & labora, that is ‘pray and work’ principle. The church in Szczyrzyc devoted to the Assumption of the Blessed Virgin Mary and St Stanislaus was built on the plan of a Latin cross, with a chancel and nave of equal length. The church houses a miraculous image of the Szczyrzyc Madonna, painted by an unknown artist in the 16th century, and crowned in 1983. Adjoining the southern part of the church is the abbey with a cloister. Next to the abbey is a museum, since 1984 occupying a historic granary, the former abbot’s residence. The museum was established in 1954, when Dr Stanisław Kiełtyka, the abbot at the time, arranged the collection from among the objects held in the abbey, making new additions every now and then. Found among many treasures is a curious world map printed in 1905 according to a 13th-century original. The collection includes religious art, weapon, books and manuscripts, ethnographical objects and documents, featuring 13th-century Cistercian endowment acts.