II Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, wrzesień 2000

Zamek w Niedzicy, położony na stromej skale nad spiętrzonymi w Zalewie Czorsztyńskim wodami Dunajca, był grodem obronnym pogranicza polsko-węgierskiego. Granica na Dunajcu oddzielała węgierski zamek w Niedzicy panujący nad Spiszem od polskiego zamku w Czorsztynie. Pierwsza wzmianka o zamku w Niedzicy pochodzi z początku XIV w. Były to zapewne ziemnodrewniane umocnienia. Budowa murowanego założenia przed 1330 r. przypisywana jest węgierskiemu rodowi Berzeviczych lub Wilhelmowi Drugethowi. Powstał wówczas tzw. zamek górny złożony z muru obwodowego i wieży. Kolejna rozbudowa przeprowadzona przez Berzeviczych objęła skrzydło południowe, gdzie umieszczono salę gotycką i kaplicę. Nowy właściciel zamku, Emeryk Zapolya, przebudował go ok. poł. XV w., powiększając o tzw. zamek średni. W 1529 r. Niedzica przeszła w ręce Hieronima Łaskiego, ale niedługo potem stała się własnością Horvathów. Na przełomie XVI i XVII w. zamek został przebudowany w stylu renesansowym przez Jerzego Horvatha i rozbudowany o tzw. zamek dolny. Zasadniczo w tej postaci przetrwał do naszych czasów. Później Niedzica trafiła do rąk rodziny Giovanelli, by po przeszło stu latach, w 1776 r. powrócić do Horvathów. W połowie XIX w. zamek należał do rodu Salamonów, którzy władali nim do 1943 r. Po 1945 r. zamek poddano konserwacji i odbudowie, powierzając go w użytkowanie Stowarzyszeniu Historyków Sztuki. Zamek mieści obecnie Dom Pracy Twórczej SHS, pokoje gościnne w zamku dolnym i drewnianym budynku tzw. celnicy, czyli siedziby międzywojennej służby granicznej, muzeum i restaurację. W muzeum zamkowym znajdują się zbiory archeologiczne, zbiory malarstwa i rzemiosła artystycznego, a także hungarica. Wejście na teren założenia zamkowego prowadzi przez wjazd wykonany podczas przebudowy na przełomie XVI i XVII w. Znajduje się on od strony zachodniej i wiedzie na nieregularny dziedziniec, wokół którego zgrupowane są zabudowania zamku dolnego. Otacza je mur z pięcioma basztami. Schody przy stromej skale wspinają się ku niewielkim zabudowaniom zamku średniego, przylegającym do zamku górnego (wysokiego). Ośrodkiem najstarszej części zamku była wieża z przyległymi budynkami mieszkalnymi i kaplicą. Z niedzickim zamkiem związanych jest wiele legend; w niektórych jest pewnie ziarno prawdy… Opowiadane są historie o tutejszych lochach i izbie tortur, o egzekucjach zbójników, którzy zamieszkiwali zamek w XVI w., a także o ukrytym w podziemiach zamku skarbie Inków.

---

Niedzica Castle

The Niedzica Castle, perched on a steep rock, overlooking the waters of Dunajec dammed up into Czorsztyński Reservoir, was once an important defensive stronghold in Polish-Hungarian borderlands. The Dunajec River separated the Hungarian castle in Niedzica, which ruled over the Spisz (Spis), from the Polish castle in Czorsztyn. The first written reference to the Niedzica castle, at the time most probably merely earth and timber reinforcements, dates to early 14th century. Foundation of a stone building before 1330 is attributed to the Hungarian Berzeviczy family or to Wilhelm Drugeth. First the upper castle was built, with an outer fortified wall and a keep. The castle was soon extended by the Berzeviczys: a Gothic hall and a chapel were situated in the southerly wing. The castle’s new owner, Emeryk Zapolya, remodelled it around mid-15th century, adding the so-called middle castle. In 1529 Niedzica was briefly owned by Hieronim Łaski, and soon afterwards was taken over by the Horvath family. At the turn of the 16th century, Gyorgy Horvath had the stronghold refurbished in the Renaissance style and supplemented it with the lower castle. From that moment on, it has remained nearly unchanged. Later, Niedzica was inhabited by the Giovanelli family, only to return to the Horvaths approximately a hundred years later, in 1776. In mid-19th century the castle belonged to the Salamon family who controlled it until 1943. After 1945 the castle underwent renovation and conservation works, and was entrusted to the Art Historians’ Society. Today it houses a retreat for the Society’s study projects, guestrooms in the lower castle, and in the wooden “customs chamber” where border guards were stationed between wars, a museum, and a restaurant. The museum’s exhibits include archaeological findings, a painting and applied arts gallery, as well as a collection of Hungarica. The present entryway to the castle dates back to the remodelling at the turn of the 16th century. Located in the west, it leads into an irregular courtyard, around which the buildings of the lower castle are grouped, surrounded by a wall with five towers. The stairs ascend a steep rock towards the smaller middle castle, which neighbours the upper (or high) castle. The tower with adjoining living quarters and a chapel used to be the centre of the castle’s oldest section.