Ελληνικά: Ο Μιχάλης Ξυψιτής Φεννήθηκε στο Παλαιχώρι. Ως πιθανή χρονολογία φέρεται το 1883. Γονείς του ήταν οι Γιάννης Ξυψιτής και Κυριακού Ξυψιτή, το γένος Παπαγιάννη. Με την σύζυγο του Μαρία Θεοδούλου απέκτησαν 5 παιδιά. Τον Ανδρέα, Ανδριανού Μιχαήλ Ξυρίχη, Ιωάννη, Χρίστο και Κυριακού Ξυψιτή.

Ο Μιχάλης Ξυψιτής, σύμφωνα με μαρτυρία της νύφης του Ελένης Ανδρέα-Ξυψιτή, έφυγε για τον πόλεμο σε νεαρή ηλικία και επέστρεψε όταν κόντευε τα 40. Η μάνα του είχε κρύψει δύο χρυσές λίρες, να τις βρει ο γιός της όταν θα ερχόταν. Όταν ο Μιχάλης γύρισε, είχαν ήδη πεθάνει και οι δυο γονείς του. Παντρεύτηκε τη Μαρία Θεοδούλου. Ο Μιχάλης Ξυψιτής πήρε μέρος στη μάχη της Κρήτης εναντίων των Τούρκων το 1901, υπό τον Ναύαρχο Πρίγκιπα Γεώργιο. Κατά τις μάχες αυτές τιμήθηκε με ειδικό μετάλλιο. Το τέλος του 1911 συναντούμε τον Μιχάλη Ξυψιτή να διασχίζει τη Μεσόγειο κοντά στον Απόστολο Ανδρέα. Στο ίδιο πλοίο μαζί του ήταν και ο Χριστοφής Σταυρινού Καττής, που είχε ζαλιστεί και βρισκόταν μισοπεθαμένος στο αμπάρι του πλοίου, όταν ξέσπασε μεγάλη τρικυμία. Ο πλοίαρχος έδωσε εντολή να πέσουν όλοι στην θάλασσα, όπως αφηγείται η Ανδριανή Ξυψιτή, κόρη του Μιχάλη Ανδριανή.

Αφήγηση Ανδριανής Ξυψιτή: "Η μάνα μας μας έλεγε ότι βρισκόταν στον Απόστολο Ανδρέα όταν άρχισαν να κτυπούν οι καμπάνες με το που φάνηκε μια βάττα να την φέρνουν τα κύματα. Την άνοιξαν και είχε μέσα λεφτά, τάμα για τον Απόστολο Ανδρέα και μια σημείωση ‘ότι ήταν από τους Κύπριους, που πήγαιναν να υπερασπιστούν την Μακεδονία. Όταν στα κατοπινά χρόνια παντρεύτηκε τον Μιχάλη Ξυψιτή που ήταν Μακεδονομάχος, του έλεγε για τη βάττα και εκείνος της αφηγήθηκε για την περιπέτεια τους στο πλοίο, που αναφέρεται πιο πάνω. «Φοβηθήκαμε πολύ», της είπε, «κυρίως για τον Χριστοφή Καττή, που ήταν ζαλισμένος. Τον έδεσαν στον φελλό. Η διαταγή ήταν να δεθούμε όλοι στους φελλούς και να πέσουμε στη θάλασσα. Όταν όμως βάλαμε τον οβολό μας στη βάττα και τη ρίξαμε στη θάλασσα, αφού κλείσαμε καλά το στόμα της να μην μπουν μέσα νερά, η τρικυμία σταμάτησε και σωθήκαμε. Φτάσαμε στα μέρη της Μακεδονίας και πήραμε μέρος στους πολέμους των Βουλγάρων».

Όπως είχε αφηγηθεί ο Μιχάλης Ξυψιτής στη νύφη του Ελένη, οι πόλεμοι αυτοί ήταν πολύ δύσκολοι. Οι τόποι στους οποίους πολέμησαν ήταν τόποι εύφοροι με πολλά νερά, κληματαριές και ψηλά βουνά. Πήγαιναν σε φάλαγγες οι μουλάρηδες. Άφηναν τις μούλες τους χαμηλά και κουβαλούσαν τα πυρομαχικά στα υψώματα στους ώμους. Ψηλά στα βουνά ήταν οι Βούλγαροι. Κατά τη διάρκεια του Β’ Βαλκανικού Πολέμου πήραν μέρος στις μάχες της Βουλγαρο-Ελληνικής συνοριακής γραμμής στην πόλη Γευγέλη, την οποία απέσπασαν οι Βούλγαροι από τους Τούρκους κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο. Η πλειονότης των κατοίκων της πόλης ήταν Έλληνες. Κατά τη διάρκεια του Β’ Βαλκανικού Πολέμου ελευθέρωσαν την πόλη οι Μακεδονομάχοι. Το 1913, ο Μιχάλης Ξυψιτής και ο Χριστοφής Σταυρινού Καττή, πήραν μέρος στις επιθέσεις για την κατάληψη του Μπιζανιού, που βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της πόλης των Ιωαννίνων. Με την πτώση του Μπιζανιού στις 20 Φεβρουαρίου 1913, απελευθερώθηκαν και τα Ιωάννινα. Εδώ συναντούμε στις αφηγήσεις και άλλους Παλαιχωριάτες, μαζί με πολλούς άλλους Κύπριους. Οι πόλεμοι στα μέρη της Μακεδονίας συνέχισαν μέχρι και το 1918, οπότε αρκετοί Παλαιχωριάτες γύρισαν πίσω. Ο Μιχάλης Ξυψιτής και ο Χριστοφής Σταυρινού Καττής δεν γύρισαν πίσω. Πολέμησαν επίσης στα βάθη της Τουρκίας στο Εσκί-Σεχίρ, όπου πέντε Ελληνικές Μεραρχίες στρατού και μια Ταξιαρχία Ιππικού κατόρθωσαν να καταβάλουν την Τουρκική επίθεση στις 7-8 Ιουλίου 1921. Μετά τη νίκη αυτή γύρισαν στην Κύπρο. Στο Εσκί-Σεχίρ, έλεγε στο γιό του Αντρέα ο Μιχάλης Ξυψιτής, είχαν πάει να φάνε σταφύλι με ένα φίλο του και δέχθηκαν πυροβολισμούς από Τούρκους με αποτέλεσμα να πληγωθεί ο φίλος του. Ο Κωστάκης Ξυρίχης φέρνει στο νου μια άλλη ιστορία που του έλεγε ο παππούς του: «Έκανε μπάνιο στη θάλασσα στην Αίγυπτο με ένα φίλο του, οπότε ξαφνικά ο βυθός της θάλασσας αναταράχθηκε, οι πέτρες γύριζαν ανάποδα και ο φίλος του πνίγηκε. Είχε γίνει υποθαλάσσιος σεισμός».

(Οι μαρτυρίες αναρτήθηκαν από το βιβλίο: Ψιλλίτα-Ιωάννου, Παναγιώτα, 1997. Κραυγή ελευθερίας: Παλαιχώρι 1901-1974. Λευκωσία, σελ. )