Polski: Raport naczelnika powiatu wieluńskiego dla gubernatora kaliskiego, w którym ocenia, że budowa i eksploatacja cukrowni “Wieluń” jest uzasadniona ekonomicznie, zapewniony zostanie surowiec i siła robocza, oraz że zbyt produktu po niskiej cenie poprawi zaopatrzenie okolicznej ludności.

W końcu XIX wieku na terenie Królestwa Polskiego miał miejsce dynamiczny wzrost produkcji przemysłowej. Główne gałęzie to przemysł ciężki (górnictwo, hutnictwo, metalowo-maszynowy), włókienniczy oraz spożywczy. Wśród branż tego ostatniego najbardziej intensywny rozwój dotyczył cukrownictwa. Początki produkcji cukru z buraków na terenie Królestwa Polskiego sięgają 1826 r., kiedy to ziemianin Henryk Łubieński założył cukrownię w Częstocicach (obecnie na terenie Ostrowca Świętokrzyskiego). Pierwsze zakłady korzystały z siły napędowej koni lub wody i posiadały bardzo proste rozwiązania techniczne, co decydowało o tym, że nie były wydajne.

Wprowadzenie w 1851 r. wysokich cen na importowany cukier spowodowało w ciągu kilku lat zwiększony popyt na produkty cukrowni. Wzrosła liczba zakładów, wprowadzono nowocześniejsze wyposażenie, produkcja cukru w ciągu kilku lat uległa potrojeniu. Następny okres wzrostu produkcji nastąpił przed I wojną światową. W 1907 r. otwarto dla Rosji rynek angielski, rosła też krajowa koniunktura. W 1870 r. w Królestwie Polskim funkcjonowało 39 cukrowni, w 1913 r. już 54. Dzięki zastosowaniu procesu dyfuzji zamiast pras, a także maszyn parowych, szybko rosła wydajność produkcji.

Cukrownie powstawały głównie na terenach o urodzajnych glebach jak Lubelszczyzna czy łęczyckie, umożliwiających uprawę buraków cukrowych. Gubernia kaliska nie wyróżniała się dobrą jakością gleb, charakteryzowała się natomiast dobrymi warunkami klimatycznymi i niskim zalesieniem. Przeludnione wsie stanowiły rezerwę siły roboczej niezbędnej przy uprawie i sezonowym przetwórstwie buraków cukrowych.

W 1910 r. na terenie guberni kaliskiej funkcjonowały już cztery cukrownie: “Młynów” w Pokrzywnicy, “Zbiersk”, “Cielce” i “Leśmierz”. Kolejną miała być cukrownia “Wieluń” na terenie majątku Niedzielsko. Po wydaniu pozytywnej opinii przez naczelnika powiatu, gubernator zezwolił na jej budowę. Powstała w 1912 r., przyjęła formę spółki akcyjnej. Cukrownia zatrudniała stale około 100 pracowników. W czasie kampanii cukrowniczej pracę otrzymywało nawet kilkaset osób w systemie dwuzmianowym.

Ze względu na konieczność zapewnienia dowozu surowca i zbytu produktów, władze spółki w 1913 r. wystąpiły o pozwolenie na budowę kolei wąskotorowej. Prośba ta na początku 1914 r. spotkała się z odmową rosyjskiego sztabu generalnego, który uzasadniał ją względami strategicznymi. Projektowana trasa znajdowała się bowiem na terenach graniczących z Prusami a sytuacja polityczna w Europie w ciągu kilku miesięcy miała doprowadzić do wybuchu I wojny światowej. Linia wąskotorowa Wieluń-Praszka powstała dopiero po zajęciu tych terenów przez Prusy. [Paweł Strembski]